Por que esperanto é pouco divulgado

Link curto pra esta publicação: fishuk.cc/eo-divulgado

Aqui está outro texto que publiquei num antigo site sobre esperanto por mim mantido entre 2005 e ca. 2007. Trata-se da tradução em português, a partir do esperanto, de um pequeno texto aparecido pela primeira vez em 2001 ou 2002. Ele faz parte de um conjunto de perguntas frequentes sobre o esperanto, e consistindo na 2.ª pergunta, tinha como título “Se Esperanto estas tiel bona, kial ĉiuj ne jam adoptis ĝin tra la tuta mondo?” (“Se o esperanto é tão bom, por que todos já não o adotaram no mundo todo?”) e foi compilado, reescrito e ampliado pela espanhola Olga López. Em meu site, o publiquei com o título “Kial Esperanto estas malmulte disvastigata?” (“Por que o esperanto é pouco divulgado?”), e seguem abaixo minha tradução e o original, com uma pequena introdução em esperanto!

Jen alia teksto, kiun mi publikigis en malnova retejo pri Esperanto de mi subtenita inter 2005 kaj ĉ. 2007. Ĝi estas traduko de Esperanto al la portugala lingvo de mallonga teksto unuafoje aperigita en 2001 aŭ 2002. Ĝi estas parto de kompilaĵo kun oftaj demandoj pri Esperanto, kaj konsistanta el la 2-a demando, havis la titolon “Se Esperanto estas tiel bona, kial ĉiuj ne jam adoptis ĝin tra la tuta mondo?” kaj estis kompilita, reverkita kaj daŭrigota de la hispanino Olga López. En mia retejo, mi republikigis ĝin kun la titolo “Por que o esperanto é pouco divulgado?” (“Kial Esperanto estas malmulte disvastigata?”), kaj ĉi-sube vi povas legi la portugallingvan tradukon kaj la Esperantan originalon:

As causas são econômicas, culturais, políticas, mas principalmente devido a informações propositalmente errôneas que o atacam já faz mais de um século.

Econômicas: A língua imposta ao resto do mundo (ontem o francês, hoje o inglês, amanhã possivelmente o alemão ou o japonês) dá a seu país de origem uma grande quantia em dinheiro através de direitos autorais de livros e filmes. Eles também difundem costumes e modos de vida que criam a necessidade por mercadorias avulsas, como calças jeans e Coca Cola, o que gera dinheiro para a metrópole.

Culturais: Apoiam-se sobre a língua, e a cultura anglo-americana foi a que mais se difundiu pelo mundo tal como se vê em nossas TVs, de onde aprendemos sobre os problemas de moradores de Nova York ou da Califórnia com mais frequência do que sobre os de Quioto, Catmandu, Addis Abeba ou Tijoco de Abajo (ilha de Tenerife).

Políticas: Canais informativos oficiais fluem em uma direção: de cima pra baixo. A moda, os gostos e os modos de pensar sempre vêm do mundo anglófono, com exceção de coisas sem importância. A informação é um poder, e aquele que controla a informação pode controlar a opinião de qualquer um e o modo de pensar de nações inteiras. Se eu posso falar em alguma língua tão facilmente quanto o espanhol com um amigo do Irã – por exemplo – que domina a mesma língua tão facilmente quanto o árabe, ela seria altamente perigosa para todos os que temem a verdade, pois me aproximo da cultura dele e assim repenso muitas “verdades” oficiais, e a suposta superioridade dos modos ocidentais de pensar e viver possivelmente apresentariam outra cara, menos desejada do que usualmente se acha, geralmente. Se poucos de nós podem fazer isso, isso não importa aos poderosos do Ocidente, pois são apenas alguns lunáticos que deixaram o rebanho. Se todos nós fizessem isso, muitas políticas deveriam ser refeitas – principalmente aquelas tocantes ao Terceiro Mundo (*) –, pois quando mentiras oficiais colidem com vivências reais das pessoas, elas reagem contra seus anunciadores.

(*) Atualmente (2024), a expressão “Terceiro Mundo” não é mais tão comum quanto, por exemplo, “países em desenvolvimento” ou “subdesenvolvidos” e “Sul Global”.

Éticas: A Lei do Mais Forte não tolera que as outras pessoas mantenham poder de decisão. Se cada povo da Terra fosse escutado, não haveria tanta diferença entre o Norte e o Sul. Junto às Nações Unidas podem-se escutar todos os países, mas somente em alguma das seis línguas poderosas que marginalizam e discriminam as outras duas mil, novecentas e noventa e três! Expressa-se exatamente o que se quer dizer na própria língua tão bem como em nenhuma outra língua, e se é necessário discutir ou lutar por uma proposta ou uma emenda, a própria língua é a mais adequada. Esse é o maior mal junto à ONU e o que a Comunidade Europeia quer evitar por meio de seu fantasioso plano multilíngue que engole três quartos do orçamento. Quando os senhores europeus estão terminando de falar, resta pouco dinheiro para fazer o que eles disseram que iam fazer, pois já gastaram quase todo o disponível para traduzir sua conversa... De fato, o uso exclusivo do inglês para relações internacionais já produziu o resultado indesejável de se considerar condenável tudo o que não é inglês, como, por exemplo, o uso do véu facial pelas mulheres muçulmanas, ou os turbantes indianos, que são tão respeitados religiosamente quanto a fidelidade conjugal ou uma caridade cristã.

Se tudo isso pudesse ser debatido igualitária e camaradamente por pessoas de diversas culturas, a atual “doca” desabaria, pois uma informação não seria mais filtrada por tradutores, intérpretes e agências de notícias que censuram – consciente ou inconscientemente – aquilo que eles transmitem conforme alguns interesses criados, entre os quais seu interesse intermediador não é o menor...

Por isso, nenhum país investe um tostão para ajudar na divulgação de um idioma fácil, confiável e democrático, que respeita os direitos dos habitantes dos países para falar da maneira que eles quiserem. Durar um século e ser falado pelo mundo todo é uma garantia de que, de fato, o esperanto é mesmo bom.

La kaŭzoj estas ekonomiaj, kulturaj, politikaj, sed ĉefe pro misinformaĵoj volantaj, kiuj atakas ĝin de antaŭ ol jarcento.

Ekonomiaj: La lingvo altrudita al resto de la mondo (hieraŭ la franca, hodiaŭ la angla, morgaŭ eble la germana aŭ la japana) donas al sia originlando grandan kvanton da mono kiel kopirajtoj de filmoj kaj libroj. Ankaŭ ili disvastigas kutimojn kaj vivmanierojn, kiuj kreas bezonojn por apartaj varoj, kiel drelikaj pantalonoj kaj Coca Cola, kio faras monon por la metropolo.

Kulturo: Apogas sin sur la lingvo, kaj angl-usona kulturo plej disvastiĝis tra la mondo tiel, kiel oni vidas sur niaj televidoj, el kie ni lernas pri la problemoj de loĝantoj de Novjorko aŭ Kalifornio pli ofte ol pri tiu de Kjoto, Katmandu’, Addis Abeba aŭ Tijoco de Abajo (insulo Tenerifo).

Politikaj: Oficialaj informaj kanaloj fluas unudirekten: supre malsupren. Modo, plaĉoj kaj pensmanieroj ĉiam venas el la angla mondo, escepte pri sengravaj aferoj. Informado estas povo, kaj tiu, kiu kontrolas informadon, povas kontroli la onian opinion kaj pensamanieron de tutaj nacioj. Se mi povas paroli iulingve tiel facile kiel hispane kun amiko de Irano – ekzemple – kiu regas saman lingvon tiel facile kiel la araban, ĝi estus alte danĝera por ĉiuj, kiuj timas veron, ĉar mi alproksimiĝas multe al lia kulturo kaj tial repensas multajn oficialajn “verojn” kaj la supozita supereco de la manieroj okcidentaj por pensi kaj vivi eble prezentus alian vizaĝon, malpli dezirata ol oni kutime opinias, ĝenerale. Se malmultaj el ni povas fari tion, ne gravas al povuloj okcidentaj, ĉar estas nur kelkaj lunatikoj kiuj lasis la ŝafaron. Se ni ĉiuj farus tion, multaj politikoj devus refariĝi – ĉefe tiuj tuŝantaĵ la Trian Mondon (*) –, ĉar kiam oficialaj mensogoj kolizias realajn vivaĵojn de personoj, ili reagas kontraŭ siaj eldirantoj.

(*) Nuntempe (2024), la termino “Tria Mondo” ne estas plu tiel ofte uzata, kiel ekz. “evoluiĝantaj” aŭ “malplej evoluigitaj landoj” kaj “Globala Sudo”.

Etikaj: La Leĝo de la Plej Fortulo ne toleras, ke aliuloj tenu decidan povon. Se ĉiu popolo el la Tero estus aŭskultita, ne estus tiom da diferenco inter Nordo kaj Sudo. Ĉe Unuiĝintaj Nacioj oni povas aŭskulti ĉiujn landojn, sed nur en iu el la ses povaj lingvoj, kiuj marĝenigas kaj disriminacias la aliajn du mil naŭcent naŭdek tri! Oni esprimas ekzakte tion, kion oni volas diri en la propra lingvo tiel bone, kiel en neniu alia lingvo, kaj se necesas diskuti aŭ lukti por propono aŭ amendo, pli taŭgas sia lingvo. Tiu estas la plej granda malbono ĉe UN kaj kion la Eŭropa Komunumo volas eviti pere de sia ĥimera plurlingva plano, kiu englutas tri kvaronojn de budĝeto. Kiam la eŭropaj moŝtoj estas finintaj paroli, restas malmulte da mono por fari tion, kion ili diris, ke ili faros, ĉar ili jam elspezis preskaŭ ĉion havebla por traduki sian babiladon... Fakte, la ekskluziva uzo de la angla por internaciaj rilatoj jam produktis la nedezireblan rezultaton konsideri kondamneblan ĉion neanglan, ekzemple uzo de vizaĝvualo de la muslimaj virinoj, aŭ hindaj turbanoj, kiuj estas tiel religieme respektindaj, kiel geedza fido aŭ karitato kristana.

Se ĉion ĉi oni povus pridiskuti egalnivele kaj kamarade de diverskulturaj personoj, la aktuala “doko” elfalus, ĉar informo ne plu filtriĝos de tradukistoj, intepretistoj kaj novaĵagentejoj kiuj cenzoras – konscie aŭ nekonscie – tiujn, kiujn ili trasendas laŭ kelkaj kreitaj interesoj, inter kiuj siaj inter-ista intereso ne estas la plej malgranda...

Tial neniu lando investas eĉ unu peseto por helpi disvastiĝon de idiomo facila, fidebla kaj demokratia, kiu respektas la rajton de landuloj por paroli tiel ajn, kiel ili volas. Daŭriĝi centjaro kaj esti parolata tra la tuta mondo estas garantio ke, fakte, Esperanto ja estas bonega.